पाठलाग

एक जबरदस्त, गूढ कथानक घेऊन मराठीत दिग्दर्शक राजा परांजपे यांनी बनवलेला पाठलाग हा चित्रपट पाहिला आणि अक्षरशः जागीच खिळले. खरंतर याच चित्रपटावरून नंतर हिंदीत मेरा साया हा चित्रपट बनवण्यात आला होता, तो मी कित्तीतरीवेळा पाहिला असेल पण पाठलाग पहाताना मला तरीही घाबरायला झालं, भावविवश व्हायला झालं .. हेच या मराठी संहितेचं यश ..

या चित्रपटाची कथा त्याकाळी नवीनच .. एका आईच्या पोटी जन्मलेल्या जुळ्या बहिणी, दोघीतली एक उनाड, तिचा पाय ऐन तारूण्याच्या उंबरठ्यावर पदार्पण करतानाच घसरतो, आई तिला हाकलून देते.. आणि नंतर त्या मुलीची वाताहत लागते ती थेट दरोडेखोरांच्या टोळीत सामील होण्यापर्यंत ... इकडे दुसरी जुळी बहिण मोठ्या वकीलाची लाडकी पत्नी म्हणून भरल्या घरात सुखाने नांदते. दोघींची आयुष्य निराळी होतात.. पण नियतीला हे मान्य नसते म्हणा किंवा गेल्या जन्मीचं काही उरलेलं देणं घेण्यासाठीच म्हणा जणू, एका भयंकर रात्री दरोडेखोर टोळीतली ती बहीण नांदत्या घरातील बहिणीच्या घरी संकटात आश्रय मागायला जाऊन पोचते. हिचा नवरा वकील नेमकाच तेव्हा परदेशी शिक्षणासाठी गेलेला असतो आणि शिवाय हिने आईची शप्पथ असल्याने आपल्या या जुळ्या बहिणीबद्दल घरात कधीही वाच्यताही केलेली नसते. पण अशा भयंकर रात्री, आजारी, थकली भागलेली आणि संकटात सापडलेली आणि मुख्य म्हणजे कित्येक वर्षांनी समोर आलेली बहीण ... तिला आश्रय कसा नाकारायचा .. म्हणून ही तिला एक रात्र आणि एक दिवसापुरता आश्रय देते खरी .. पण बहीण खूपच आजारी असल्याने रात्रीतून कोणाला न सांगता डॉक्टरला आणायला म्हणून गुपचूप घराबाहेर पडते.. आणि हाय रे .. दरोडेखोर हिलाच ती समजून पऴवून नेतात. इकडे हिच्या जागी घरी आजारी निजलेली ती मरते आणि तिकडे ती पोलिस आणि दरोडेखोरांच्या चकमकीत पोलिसांच्या हाती लागते. आता सुरू होतो हिचा झगडा .. स्वतःला आपण ती नव्हेच हे सिद्ध करण्यासाठीचा ... मग अनेक संदर्भ, भूतकाळातल्या अनेक गोष्टी, अनेक आठवणी ती सांगत जाते.. कोर्टात .. पण कोणीही विश्वास ठेवत नाही.. खुद्द नवऱ्यालाही कळत नाही की आपणच आपल्या पत्नीला अग्नी देऊन समाधी बांधली आणि आता ही कोण बाई पुन्हा आपली पत्नी असल्याचा दावा करतीये ... एकेक घटना उलगडत उलगडत शेवटी कथानकातला हा खरा ट्विस्ट जेव्हा ती पतीला सांगते तेव्हा सारं नाट्य उघडकीस येतं आणि तो तीच आपली पत्नी असण्याविषयी ठाम होतो. 

.. आणि डॉ. काशिनाथ घाणेकर चित्रपट पाहिल्यापासून डॉ.चा अभिनय कसा होता हे पाहण्याकरिता हा चित्रपट पाहिला आणि त्यानिमित्ताने एका सुंदर मराठी चित्रपटाची अनुभूती घेतली. डॉक्टरांच्या अभिनयाला तसा या चित्रपटात फार स्कोप नव्हता हे खरं असलं तरीही हा चित्रपट तेव्हा नक्कीच गाजला असणार यात शंका नाही. याचं कारण म्हणजे, या चित्रपटाचं कथानक.
जयंत देवकुळे यांच्या आशा परत येते या कथेवरून पाठलाग हा चित्रपट ज्येष्ठ दिग्दर्शक राजा परांजपे यांनी बनवला. पटकथा, संवाद, गीते गदिमांची तर प्रमुख कलाकार म्हणून भावना आणि डॉ. घाणेकर .. कदाचित डॉ. घाणेकरांचा हा दुसरा तिसराच चित्रपट असावा. पण तरीही त्यांचा अभिनय भूमिकेला साजेसा साधासुधा सरळ झाला आहे. शिवाय त्यांचं देखणं रूप चित्रपटाचा प्लस पॉईंट ठरला असणार हे नक्की. त्यांची सहअभिनेत्री भावना या देखील कसलेल्या अभिनेत्री असाव्यात असे वाटले. संवाद फेक आणि सुंदर अभिनय या तिच्या जमेच्या बाजू ..
तुम्ही जर मेरा साया हा सुनील दत्त आणि साधना यांचा चित्रपट पाहिला असेल तर तुम्हाला जाणवेल की त्यातील अनेक फ्रेम्स या तंतोतंत पाठलाग चित्रपटासारख्याच वापरलेल्या आहेत. मला खूप मजा आली जेव्हा मी झुमका गिरा रे या गाण्याच्या ऐवजी पाठलागमध्ये असलेलं, नको मारूस हाक मला घरच्यांचा धाक हे गाणं पाहिलं तेव्हा .. कारण, यातल्या नटीच्या अनेक स्टेप्स्ही जशाच्या तशा हिंदीतल्या झुमका गिरा रे गाण्यात साधना यांनी कॉपी केल्या आहेत. अर्थात तसं करण्यामागे काही कायदेशीर गोष्टीही असाव्यात. कारण मुख्य चित्रपट पाठलाग आणि त्यावरून हिंदीत मेरा साया हा चित्रपट बनवला गेला आहे हे येथे पुन्हा अधोरेखित करायला हवे.
तर मंडळी, राजा परांजपे आणि गदिमा यांचा हा उत्कृष्ट चित्रपट ..
तेव्हाच्या चित्रपटांची सगळी जादू म्हणजे संवाद, अभिनय, दिग्दर्शन आणि गाणी यावरच बेतलेली.. मोठे मोठे सेट्स नाहीत, भयंकर ड्रेपरी नाही, उग्र मेकअप नाहीत, लाऊड म्यूझिक नाही आणि तरीही साधेपणातही सुंदर कथानक हाताळणी हेच या जुन्या चित्रपटांचं वैशिष्ट्य ..
मला तर म्हणूनच हे श्वेतश्याम चित्रपट पहाताना मजा येते..
पाठलाग हा चित्रपट या सगळ्या कलाकारांच्या आणि दिग्गजांच्या कामासाठी पहायलाच हवा .. एकदातरी ..असं मी आवर्जून सांगेन ..

- मोहिनी

(photo credit - youtube )